Ertelenen Özgürlükler – Ortadoğu’da İslam Hukukunun Politik Mirası

Dünyanın ve tarihin en çetrefilli bölgelerinden biri: Ortadoğu. Bölgenin özgürleşmesine en büyük engelin İslam olduğunu savunanlar kadar, İslam hukuku bölge genelinde yürürlükten kalkmış olduğu için dinin artık politik örüntüleri biçimlendiren güçlü bir etken olamayacağını savunanlar da mevcut. Timur Kuran Ertelenen Özgürlükler'de Ortadoğu'nun bin yılı aşkın bir süre İslam hukukuna göre yönetilmesinin kalıcı politik etkilerini araştırıyor. Yazara göre, İslam hukukuna dayanan kimi tarihsel örüntüler özgürlüklerin genişletilmesini zorlaştırmakta. Ortadoğu'da sivil toplumun süregelen zayıflığı, İslami vakıf kurumunun politik katılıma ket vurmasıyla yakından ilişkili. Her ne kadar İslam'ın temel kaynakları dinden çıkma ve dinî sapkınlık gibi konularda yoruma açıksa da, toleranssız ve baskıcı yaklaşımların egemen olması özgürlükleri erteleyen ana nedenler arasında. Modern ekonominin kurumsal modellerini, devlet dışı ekonomik sektörler yerine devletin, ancak 19. yüzyıldan başlayarak üretmesi ve buna bağlı olarak politik denge-denetim mekanizmalarının kurumsallaşamaması, modernleşme öncesindeki ticari ve finansal kurumların dayandığı hukuksal mirasın sonucu. Bunlara karşın, İslam'ın zengin geçmişi, pek çok alanda liberalleşmenin tohumlarını bünyesinde barındırmakta. Üstelik liberal bir düzenin gerektirdiği belirli önkoşullar da çoktan oluşmuş durumda. Ancak yine de Ortadoğu coğrafyası ve halklarının geleceğine ilişkin tozpembe hayaller kurmak güç. Ertelenen Özgürlükler Timur Kuran'ın aynı coğrafyada İslam hukukunun uzun erimli ekonomik etkilerini sorguladığı Yollar Ayrılırken kitabını bir anlamda tamamlarken Ortadoğu'da kurumsal dönüşümü sınırlayan engellerle birlikte değişim olanaklarını da gözler önüne seriyor.