Ferdydurke

Yirminci yüzyıl romanının doruklarından birini oluşturan Ferdydurke sınıflandırılamaz bir yapıttır. Siyasal bir alegori, modern uygarlığın gerçeküstücü bir incelemesi, varoluşçu bir roman ve klasik Polonya edebiyatının tüm ögelerini içeren karmaşık bir parodi olduğu şeklinde farklı değerlendirmelere tabi tutulsa da ortak kanı, tartışmasız bir başyapıt olduğudur. Yayımlandıktan kısa bir süre sonra Polonya'da yasaklanan bu saygısız, satirik yapıt, toplumsallığın her alanına şiddetli bir saldırı, bir isyan, bir lanettir... Ana teması, otuz yaşlarındaki genç bir adamın kendi hayatı üzerine düşünürken ''küçültülüp'' liseye geri gönderilmesi olan Ferdydurke, başka temalarla kesişerek ya da onlara teğet geçerek gelişir. Modern gündelik hayatın en ''mahrem'' mekanları olan yatak odalarına ve tuvaletlere dev büyüteçlerle dalan, derin psikolojik ve felsefi göndermeler içeren bu yapıt, modern şehir ve kır hayatının pisliğini deşmekte, bu leş kokulu varoluşun temelindeki esareti yüzümüze çarpmaktadır: ''Hepimiz başkalarına göre yaşıyoruz!'' Yetişkinler dünyasındaki yapay toplumdal roller; çocuğun karşısına çıkan ilk kurum olan okulun bıktırıcı, ezbere dayalı atmosferi ve ''vatan, millet ideali''; gençliğe, spora, tekniğe ve teknolojiye tapan ''ilerici'' modern orta sınıf ailesinin kirli çamaşırları; gönüllü köpekliğe can atan yoksullar; varlık nedenlerini birbirlerinde bulan ve aynı verili davranış kalıplarını benimsemiş aristokrat efendiler ve köleler... Gombrowicz'in lanetine uğrarlar...